جامعه شناسی دلایل شکست دولت شاپور بختیار

هفتاد سال پس از انقلاب مشروطیت، انقلابی در ایران رخ دادکه سکان رهبری آن در دست روحانی فقیهی قرار گرفت تا در شبی تاریک در میان گرداب و امواج حایل دریایی توفانی به ساحل نجات رهنمون شود. ناظران با رویکردهای گوناگونی به این رخداد نگریسته اند. از یک منظر برخی آنرا پسا مدرن، برخی مدرن و گروهی پیشامدرن می دانند. گروهی نیز آن را در تقابل با مشروطه مدرنیته گرا، انقلاب تئوکراسی رهش ایران را سنتی و یا ارتجاعی می خوانند. برخی نظریه پردازان با مشاهده رویدادهای پسا انقلابی بر بطلان نظریات خویش مبنی بر پسا مدرن بودن انقلاب اعتراف کرده اند. برای اهل فن، پیش بینی این انقلاب و حرکت تدریجی دینی گرایانه آن - که ره به دین سالاری برکشید و انقلاب اسلامی نامیده شد- کار دشواری نبود و حتی زمینه های پیدایش آن کاملا قابل پیش بینی بود. در آغاز گروه های مختلف سیاسی با روبکردها و اهداف گوناگونی مبارزه با استبداد محمدرضا شاه پهلوی را آغاز کردند گروهی به نبرد مسلحانه دست یازیدند و گروهی به مشی مدنی. اما همه در دو نکته اشتراک داشتند: نخست، بر بر اندازی استبداد یک تنه پادشاه مشروطه ای که حقانیتش را از مشروطه گرفته بود ولی مشروطیت را تعطیل کرده بود؛ و نکته دیگر پذیرفتن رهبری سیاسی آیت الله خمینی. اما در این میان شخصیت های مشروطه خواه با باورهای لیبرال همانند شاپور بختیار و غلامحسین صدیقی و پیروان آنان که طرفداران قانون اساسی مشروطه نامیده می شوند. رهبری سیاسی آیت الله خمینی را گردن ننهادند همان گونه که با استبداد و خودکامگی شاه به مخالفت پرداخته بودند. از دیدگاه این رهبران مشروطه خواه و عده ای از ناظران عرصه سیاست ایران، آیت الله خمینی، شخصیتی مذهبی بود که با برافراشتن علم مخالفت با محمدرضا شاه پهلوی به رهبری سیاسی و نهایتا یک شخصیت کاریزما بدل گشت که با براندازی نظام عرفی ایران یک نظام مذهبی خود ساخته برگرفته از ولایت سیاسی فقیهان بنیان نهاد. مخالفان عرفی و مذهبی آیت الله به احیاء مشروطیت و اجرای قانون اساسی مشروطه باور و امید داشتند. ساختار سازی ها و غیر آن، کار را برای نمایندگان تاریخی مشروطه در آن هنگامه دشوار ساخته بود و کم کم می رفت که توان و نیروی فرآیند انقلاب با رهبری فقیه سیاستمدار آن زمان، فراورده نظام اسلام سیاسی را با الهام از نظریه برساخته آیت الله خمینی در جامعه ایران تولید کند. در این پژوهش ضمن بررسی زمینه های جامعه شناختی و سیاسی آشکارگی انقلاب 1367 در ایران، از زوایای متعدد، سعی گردیده تا دیدگاه های متنوع رایج درباره آن به صورت علمی و مستقل از نظرات غیر علمی، مورد بررسی و کاوش قرار گیرد.